De luie molenaar uit Ballum

vrijdag 25 oktober 2019 18:17

Uit de Molendatabase met links naar mijn stamboom, de krant, en het notarieel archief:

Pieter Everts ontving in 1596 uit handen van de Heer van Ameland octrooi voor zijn korenmolen te Ballum. Bij die gelegenheid werd het tevens aan ieder ander verboden om een molen te bezitten.

In 1671 was Foppe Dixsen met zijn vrouw Stijntie Gerritsdr. eigenaar van het bedrijf, dat hij in genoemd jaar voor ƒ 4000 van de hand deed aan Claes Sijbes en diens echtgenote Trijntie Buwesdr. te Nes.

De oude molen van Ballum heeft helaas de tand des tijds niet kunnen weerstaan. In de stukken vinden wij in 1834 Douwe Cornelis Molenaar als de eigenaar. Toen Willem Hendriks de Boer en Jan Kornelis Sorgdrager uit Hollum in 1834 vergunning vroegen om in dat dorp ieder een korenmolen te mogen stichten, kwam Molenaar met het laatstelijk in 1777 vernieuwde octrooi voor den dag, waarin was bepaald, dat slechts in Ballum een korenmolen aanwezig mocht zijn. Het stuk werd geldig bevonden en hij slaagde er in om zich concurrentie in het naburige dorp van het lijf te houden. In 1836 was J.C. Molenaar de eigenaar.

[van Douwe zijn mij geen kinderen "J.C." bekend. Douwe had wel een broer Joannes Cornelis, al was hij bij overlijden van zijn zoon Andries arbeider, de noot onderaan lijkt dat te bevestigen]

De zaken schijnen echter in die jaren in Ballum niet al te best gefloreerd te hebben, want de molen verviel zienderogen. Molenaar was onmachtig of niet van zins om daarin verandering te brengen. Bovendien klaagden zijn klanten, dat zij vaak niet bij hem terecht konden om hun graan te laten malen omdat hij schitterde door afwezigheid.

Toen dan ook Job Dirks Visser in 1840 een nieuwe poging waagde om in Hollum een molen te doen verrijzen, en de Commissaris des Konings aan Grietman en Assessoren hun opinie vroeg, voerde dat College dan ook bovenstaande bezwaren in hun antwoord aan en adviseerden gunstig op het rekest van Visser. Pogingen van Molenaar om wederom door gebruikmaking van het octrooi de plannen te torpederen, mislukten.

"Zonder in beoordeling te treden in hoeverre gedacht octrooi nog geldende kan zijn, voelen wij ons overtuigd, dat de oprichting eener koren- en pelmolen te Hollum........ wenselijk ware, te meer daar in alle gevalle het bedoeld octrooi bij eventuele verkoop van de molen te Ballum, waartoe de eigenaren, naar wij stellig onderricht zijn, binnen korten tijd zullen overgaan, van zelve zoude vervallen,"

aldus de Grietman in zijn brief van 6 februari 1840 aan de Commissaris des Konings.

Misschien heeft Boelens door het octrooi opnieuw ter tafel te brengen alleen maar gepoogd de prijs bij eventuele verkoop hoog te houden. Die verkoop vond reeds een jaar later plaats en de nieuwe eigenaar Willem de Boer uit Ballum, liet "De Eendracht" in 1842 [moet zijn 1841] slopen en maakte daarmede een einde aan de eeuwenoude molentraditie van Ballum.

Bronnen: - Noord-Oost-Friese korenmolens en hun molenaars, W.T. Keune, 1970. - Kloosters, torens, kerken en molens op Ameland, schrijver en jaar onbekend. Verzameling H. van der Kaay. - Het molenbestand in Friesland, een overzicht van het aantal der industriemolens in Frl. tot 1900, art. door drs. D.M. Bunskoeke in De Utskoat nr. 40, dec. 1985. MHO

Aanvullingen

• Voorouders van mij waren molenaar op deze korenmolen: Cornelis Jacobs Molenaar en Jan Cornelis Molenaar.

Informatie van Hanneke Heerema, 20 november 2007

---

• De molen van Ballum is in 1841 verkocht (zie Leeuwarder Courant 26-03-1841).

Volgens het notarieel archief verkochten Jacob Cornelis Molenaar (landbouwer te Ballum), Orsel Cornelis Molenaar (te Hollum, gehuwd met Arjen Arjens Nobel), Douwe Cornelis Molenaar (molenaar te Hollum), Foppe Cornelis Molenaar (landbouwer te Ballum) en Dirk Douwes Metz (landbouwer te Ballum) op 10 april 1841 de molen voor ƒ 1225,= aan Willem de Boer (landbouwer te Hollum) en Job Dirks Visser (koopman te Hollum). Het is wel waarschijnlijk dat niet tot 1842 is gewacht om de molen af te breken, temeer daar het bedrijf kennelijk in Hollum werd voortgezet omdat D.C. Molenaar daar werkte. Informatie van Dick Bunskoeke, 10 december 2008 NB In het artikel in De Utskoat nr. 40 staat wel 1842 als sloopjaar. Redactie

---

• Dordrechtsche Courant 08 maart 1842 [en in de Nederlands Staatscourant, 17 maart 1842 en [1]

Berigt aan zeevarenden.

De directeur-generaal van marine, Ontvangen hebbende een berigt van den heer staatsraad gouverneur van Vriesland, in dato 15 dezer, n°. 194/1398; Gelet op het rapport van den vice-admiraal, inspecteurgeneraal over het loodswezen in dato 22 dezer, n°. 408; Brengt ter kennis van alle zeevarenden of daarbij belang hebbenden, dat de korenmolen van Ballum, op het eiland Ameland, welke den zeeman veelal tot een verkenningsmerk van het eiland strekte, onlangs is afgebroken en mitsdien op dat verkenningsteeken niet meer te rekenen is.

's Gravenhage, den 25 februarij 1842.

Informatie van Jaap de Vries, 25 februari 2009

---

Cornelis Jacobs Molenaar was ook een voorouder van onze Mostermannen.